Η αλήθεια για την οικονομική-κοινωνική πολιτική της δικτατορίας του Μεταξά

Πληθαίνουν το τελευταίο διάστημα, με αφορμή και την άνοδο της “ΧΡΥΣΗΣ ΑΥΓΗΣ” άρθρα, έρευνες και σχόλια σχετικά με την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά. Δυστυχώς μεγάλο κομμάτι των “αφιερωμάτων” αυτών στοχεύει στην καλλιέργεια μύθων που στοχεύουν να εξωραϊσουν το φασιστικό πρόσωπο του Ι. Μεταξά και να τον παρουσιάσουν ως έναν “φιλολαϊκό κυβερνήτη” ενώ το καθεστώς του ως “αναγκαίο κακό” που έκανε όμως και πολλά καλά σε αντίθεση με τους “φαύλους πολιτικούς”. Στο σημερινό μας αφιέρωμα αξιοποιώντας πλήθος πηγών καταρρίπτουμε ορισμένους από τους συχνότερα επαναλαμβανόμενους μύθους. Και φυσικά δεν κάνουμε καθόλου λόγο στο ανελέτητο κυνηγητό των κάθε είδους αντιφρονούντων του καθεστώτος με πρώτους τους κομμουνιστές, ούτε και σε άλλες πολιτικές πλευρές, αλλά μόνο σε οικονομικές-κοινωνικές.

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν ήταν ταξικά ουδέτερο, ούτε δήθεν κρατούσε ίσες αποστάσεις από τα ανταγωνιστικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Το προσωπικό της δικτατορίας και η πολιτική της την αναδείκνυαν σε έναν αναμφισβήτητο υπερασπιστή συνολικά της αστικής τάξης. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι μετά την κήρυξη της υπουργός Εθνικής Οικονομίας ανέλαβε ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων και Βιοτεχνών, ιδιοκτήτης της ΑΓΕΤ Ηρακλής Α. Χατζηκυριάκος. Υπουργός Πρόνοιας (και ο κύριος «εμπνευστής» της ακολουθούμενης οικονομικής πολιτικής) ο υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας Α. Κορυζής και ακόμη  ο Κων/νος Ζαβιτσάνος, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, έγινε υπουργός Οικονομικών, ο Δημ. Μάξιμος, διευθυντής της Εθνικής, έγινε υπουργός Εσωτερικών. Ο ίδιος ο Μεταξάς, μέσα από ομιλίες του, αρκετές φορές είχε δώσει με σαφήνεια το περιεχόμενο της 4ης Αυγούστου:«Η αδιάκοπος φροντίς διά την στερέωσιν του αστικού καθεστώτος με όλας τας αναγκαίας θυσίας διά το σύνολον της κοινωνίας και ιδίως διά τας ενδεείς τάξεις». Συνολικά θα λέγαμε ότι η 4η Αυγούστου ήταν ένα αντικομμουνιστικό, αστικό, ταξικό κράτος. Παρενέβη κατασταλτικά αλλά και με την άμεση ανάληψη από το κράτος ενός μέρους της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης με κρατική κοινωνική πολιτική, με στόχο την ενσωμάτωση στην πολιτική του των λαϊκών στρωμάτων.

Ο οικονομικός «πατριωτισμός»

Αρκετή συζήτηση γίνεται σχετικά με τον «πατριωτισμό» της «κυβέρνησης Μεταξά». Όμως με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία αποδεικνύεται ότι εξυπηρέτησε και τα συμφέροντα των ξένων κεφαλαιοκρατών. Ορισμένα παραδείγματα:

-Στις 20 Αυγούστου 936, δύο εβδομάδες μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας και ύστερα από 10 μήνες «παύσης πληρωμών» του εξωτερικού χρέους η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε να καταβάλει στους ξένους ομολογιούχους (που ήσαν κυρίως Βρετανοί) το 40% των τόκων του εξωτερικού χρέους της χώρας για τα έτη 1935-1936 και 1936-1937. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τα έτη 1933-34 και 1934-35 η ελληνική κυβέρνηση είχε καταβάλει 27,% και 35% αντίστοιχα και είχε αρνηθεί επανειλημμένα κατά τη διάρκεια του 1935 να αυξήσει το ποσοστό πληρωμών πάνω από 35%...

-Άλλο παράδειγμα είναι οι σχέσεις με την εταιρεία (βρετανική) Cable Wireless Ltd, που είχε αναλάβει την εκμετάλλευση των εξωτερικών και ένα μέρος των εσωτερικών τηλεπικοινωνιών της χώρας. Παρά τους «λεονταρισμούς» για πλήρη κρατικοποίηση του τηλεπικοινωνιακού δικτύου τον Απρίλιο του 1937 υπογράφτηκε σύμβαση σύμφωνα με την οποία η βρετανική εταιρεία αποκτούσε τον αποκλειστικό έλεγχο των εξωτερικών τηλεπικοινωνιών για 16 χρόνια και το κράτος αναλάμβανε τις εσωτερικές γραμμές με ονομαστικό μίσθωμα!

-Άλλο παράδειγμα είναι η συμφωνία τον Ιούλιο του 1937 (ανανέωση) με την βρετανική εταιρεία Power & Traction Co που είχε το αποκλειστικό δικαίωμα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας και εκμετάλλευσης των ηλεκτρικών συγκοινωνιακών μέσω στην Αττική. Όπως τονίζει σε σχετική του έκθεση ο τότε βρετανός πρέσβυς Ουοτερλόου «Η ανανέωση της συμφωνίας είχε καταστεί δυνατή μόνο με την τελική εξαφάνιση των πολιτικών από το προσκήνιο της Ελλάδος».

Ποιός  “έφτιαξε” το ΙΚΑ ;

Μετά από πολύμορφους αγώνες της εργατικής τάξης, για πρώτη φορά το 1922 ψηφίστηκε ο νόμος 2868 για τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις. Με βάση το νόμο αυτό έως το 1929 ιδρύθηκαν τα κλαδικά επαγγελματικά ασφαλιστικά ταμεία διάφορων κλάδων, όπως καπνεργατών, αρτεργατών κ.ά. Με τη συνεχή δε πίεση του συνδικαλιστικού κινήματος, το 1932 η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε το νόμο 5733 «περί κοινωνικών ασφαλίσεων». Ο νόμος δεν εφαρμόστηκε, γιατί η κυβέρνηση έπεσε το Μάρτιο του 1933. Το Σεπτέμβριο του 1934, η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος ψήφισε τον 6298 που δεν εφαρμόστηκε λόγω των αντιδράσεων του κεφαλαίου και της όξυνσης των ενδοαστικών αντιθέσεων (κίνημα 1935, πραξικόπημα Γ. Κονδύλη, επαναφορά βασιλείας κ.ά.).

Η εφαρμογή του νόμου της Κοινωνικής Ασφάλισης συνέχισε να είναι βασικό αίτημα των εργατικών αγώνων. Ηταν βασικό αίτημα της προκήρυξης και ετοιμασίας της πανεργατικής απεργίας της 5ης Αυγούστου και από τις δύο Εργατικές Συνομοσπονδίες. Τι έκανε η κυβέρνηση Μεταξά μπροστά σ’ αυτό το αίτημα; Κήρυξε δικτατορία την προηγούμενη μέρα, στις 4 Αυγούστου, με το πρόσχημα της «κομμουνιστικής στάσης».

Τελικά, σε εφαρμογή του 6298/34 ιδρύθηκε το ΙΚΑ την 1/11/1937 και λειτούργησε από 1/12/1937 έως το τέλος του χρόνου σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη και από τα τέλη του 1938 άρχισε η επέκτασή του στις άλλες πόλεις.

Οι παροχές του συστήματος, αν και πενιχρές και σε μικρό αριθμό εργαζομένων, ήταν μια ανακούφιση που όμως με τη νέα κρίση του 1939 σταμάτησαν, γιατί το σύστημα κατέρρευσε.

Με το πρόσχημα της «Εθνικής Αμυνας», έγινε κάτι ανάλογο με το σημερινό «κούρεμα» των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων. Η δικτατορία κατάσχεσε, με τη μορφή δανείου προς το κράτος, όλα τα αποθεματικά των ασφαλιστικών οργανισμών που έφταναν «τα 850 εκατομμύρια δραχμές, από τα οποία τα 500 εκατομμύρια ήταν του ΙΚΑ» (Σπ. Λιναρδάτου, «4η Αυγούστου», σελ. 110).

Ποιος καθιέρωσε το 8ωρο και τις Συλλογικές Συμβάσεις;

Στην Ελλάδα, η καθιέρωση του 8ωρου έγινε με το νόμο 2269 το 1920, με τη νομοθετική κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας. Για να εφαρμοστεί σταδιακά χρειάστηκαν οι πολύχρονοι αγώνες των εργατών με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές. Χύθηκε πολύ αίμα στις συγκρούσεις των εργατών με το αστικό κράτος.

Αργότερα, με Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) στις 27/6/1932, έγινε η επέκταση και η κωδικοποίηση όλων των διατάξεων που ίσχυαν γι’ αυτό μέχρι τότε στους διάφορους κλάδους.

Αυτό που έκανε η κυβέρνηση Μεταξά ήταν με το βασιλικό διάταγμα 368/24/8/1936 να επεκτείνει την εφαρμογή του και σ’ άλλες κατηγορίες μισθωτών.

- Οπως προκύπτει, λοιπόν, δεν είναι αλήθεια ότι ο Μεταξάς καθιέρωσε το 8ωρο, αλλά ότι επέκτεινε την εφαρμογή του. Εκεί, όμως, που επιχειρείται η πλήρης αντιστροφή της πραγματικότητας από τη ΧΑ είναι ότι «ο Μεταξάς καθιέρωσε την Κυριακή αργία». Η κυριακάτικη αργία έχει καθιερωθεί από το 1911. Αυτό που έκανε η κυβέρνηση Μεταξά ήταν να καταργήσει την Κυριακή αργία και το κυριακάτικο μεροκάματο να δίνεται στο κράτος για την «Εθνική Αμυνα».

- Οι ελεύθερες Συλλογικές Συμβάσεις ήταν άλλη μια παλιά εργατική διεκδίκηση. Το 1927 είχε υποβληθεί στη Βουλή νομοσχέδιο για την καθιέρωσή τους, όμως η ψήφισή του δεν έγινε λόγω διάλυσης της Βουλής. Αναγκαστικός Νόμος (ΑΝ) περί Συλλογικών Συμβάσεων ψηφίστηκε στη δικτατορία του Γεωρ. Κονδύλη στις 16/1/1935, που κάθε άλλο παρά ελεύθερες Συλλογικές Συμβάσεις επέτρεπε. Τον ίδιο χρόνο με τον ΑΝ 539/1935 καθιερώθηκαν και οι άδειες των εργαζομένων με αποδοχές. Αλλο ένα ψέμα του σάιτ των φασιστοειδών: «καθιέρωση αδείας μετ’ αποδοχών» από Ι. Μεταξά!

Το συνδικαλιστικό κίνημα επέμενε να διεκδικεί ελεύθερες Συλλογικές Συμβάσεις. Ο Μεταξάς, πριν καταργήσει τον κοινοβουλευτισμό (4 Αυγούστου 1936), ετοίμασε νέο νόμο περί υποχρεωτικής διαιτησίας, κάτι ανάλογο με αυτά που γίνονται στις μέρες μας με τις Συλλογικές Συμβάσεις, που προκάλεσε - όπως ήταν επόμενο - θύελλα αντιδράσεων από τα εργατικά σωματεία (Μάης 1936).

Με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, οι «συλλογικές συμβάσεις» μεταξύ των κεφαλαιοκρατών και των διορισμένων από τη δικτατορία συνδικαλιστών αποκτούν ισχύ νόμου 2045/7/9/1936 και με τίτλο «κατώτατον όριον μισθών των Ιδιωτικών Υπαλλήλων και ελάχιστον ημερομίσθιον εργατών Βιομηχανίας».

Κάτω από τις συνθήκες που επέβαλε η δικτατορία, της αναγκαστικής διαιτησίας, της απαγόρευσης των απεργιών και της φασιστικοποίησης των συνδικάτων, «αι Εθνικαί Συμβάσεις Εργασίας», όπως τις αποκαλούσε ο Μεταξάς, ήταν καθαρός εμπαιγμός, όπως είναι και τα αντισυστημικά παραμύθια των Χρυσαυγιτών θαυμαστών του.

Την περίοδο 1936 - 1939, λόγω της οικονομικής ανάκαμψης και των έργων πολεμικής ετοιμασίας, περιορίστηκε η ανεργία, όμως δεν εξαλείφθηκε, όπως διακήρυσσε η προπαγάνδα του καθεστώτος του «πρώτου εργάτου» (Μεταξάς). Ο ίδιος ο δικτάτορας σε λόγο του την Πρωτομαγιά του 1940 σε συγκέντρωση στον Πειραιά, ισχυριζόταν ότι κατόρθωσε να εξαλείψει την ανεργία, ενώ ταυτόχρονα ανέφερε ότι «από τον Οκτώβριον του 1939 έως τον Φεβρουάριον του 1940 έγιναν 135.000 απολύσεις λόγω της κήρυξης του παγκοσμίου πολέμου και την δημιουργημένην ψυχολογίαν». («Τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης Ι. Μεταξά», τόμ. Α’, σελ. 222).

Για την καταπολέμηση της ανεργίας, ο Μεταξάς θέσπισε κάτι ανάλογο με τις σημερινές αστικές κυβερνήσεις, το σύστημα της «εκ περιτροπής εργασίας» με τον ΑΝ 2000/1939 και με τον τίτλο «περί λήψεως μέτρων καταπολεμήσεως της ανεργίας». Ο Γ. Τρίμης κάνει για το νόμο αυτό το εξής σχόλιο:

«Το σύστημα της εκ περιτροπής εργασίας (...) είτε υπό την μορφήν του περιορισμού των ωρών της ημερησίας εργασίας, είτε υπό την μορφήν του αριθμού των ημερομισθίων (...) συνηπάγετο πάντοτε την περικοπήν εισοδήματος των εργαζομένων προς συντήρησιν των ανέργων». (Γ. Τρίμη, «Αι διεκδικήσεις των εργαζομένων», Αθήναι, 1948, σελ. 108 - 109).